FORUM MIŁOŚNIKÓW PISMA ŚWIĘTEGO

[Tomasz G]

Prawo mojzeszowe a Hammurabi

Prawodawstwo mojzeszowe datowano na pozne wieki miedzy innymi dlatego, ze wydawalo sie zbyt zlozone, a przepisy kultowe w Piecioksiegu nazbyt dopracowane, aby mogly powstac w II tysiacleciu p.n.e. Nie miano jednak racji.
Na tej bazie zwolennicy teorii zrodel, stanowiacej trzon tak zwanej wyzszej krytyki biblijnej, utrzymywali, ze prawa mojzeszowe powstaly dopiero od IX po IV wiek p.n.e. Odkrycie Kodeksu Hammurabiego i jego pierwowzorow pokazalo cos innego — zaawansowane kodeksy prawne istnialy w II tysiacleciu p.n.e. W rezultacie upadl jeden z argumentow uzywanych przeciwko tradycyjnemu datowaniu Piecioksiegu na czasy Mojzesza. W obliczu odkryc mezopotamskich kodeksow prawnych, poprzedzajacych czasy Mojzesza, niektorzy wysuneli inny bledny poglad, ze hebrajskie prawodawstwo jest jedynie zapozyczeniem i adaptacja babilonskiego prawa. Jesliby tak bylo, opisany w Piecioksiegu epizod pod gora Synaj nalezaloby uznac za zmyslony, a Boze natchnienie zawartych w nim praw za watpliwe. Jednakze analiza i porownanie prawa mojzeszowego z babilonskim pozwala zobaczyc, ze nie bylo od niego zalezne, gdyz posiada wyjatkowe cechy. Oczywiscie pewne podobienstwa miedzy nimi sa nieuniknione ze wzgledu na wspolny kontekst, w jakim powstaly.

Prawodawca Hammurabi

Krol Hammurabi (1792-1750) pochodzil z dynastii semickich Amorytow, ktorzy podbili Mezopotamie w III tysiacleciu p.n.e. Hammurabi w ciagu 10 lat pokonal kolejno swoich przeciwnikow i utworzyl wielkie babilonskie imperium na Bliskim Wschodzie. Jego wiekopomnym osiagnieciem bylo ujednolicenie prawa.

Kodeks Hammurabiego unifikowal i systematyzowal prawa z wielu dziedzin. Obejmowal 282 artykuly podzielone na 12 czesci. Wiekszosc przepisow wiazala sie z ochrona wlasnosci, malzenstwa, dziedzictwa, a takze zadoscuczynieniem za poniesione szkody. Wiele miejsca zajmuja w nim przepisy dotyczace handlu oraz kredytu. Kodeks wymienia poszczegolne przestepstwa oraz stosowne do nich kary, ktore nie byly wymierzane rowno. O ich wielkosci decydowal status spoleczny, majatek oraz sprawowany urzad.

Prawa zebrane przez krola Hammurabiego zachowaly sie do naszych czasow na diorytowej steli o wysokosci 2,25 m. Mozna ja ogladac w Luwrze. Pierwotnie stela znajdowala sie przy wejsciu do najwiekszej swiatyni Babilonu. W XII wieku p.n.e. Elamici zabrali ja do Suzy, stolicy swego panstwa, gdzie ujrzala swiatlo dzienne podczas wykopalisk w 1902 roku. W gornej czesci monumentu widnieje krol, stojacy kornie przed Szamaszem, bogiem slonca i sprawiedliwosci, od ktorego otrzymuje insygnia wladzy. W ten sposob Hammurabi przypominal poddanym to, co bylo dosc powszechnie przyjmowane, ze wladza i prawa pochodza od boga autoryzujacego krola do ich wymierzania. Odczytanie tych praw bylo napomnieniem dla liberalnych biblistow i filozofow, ktorzy bardzo niefrasobliwie podchodzili do historycznej rzetelnosci Biblii. Zarazeni bakcylem darwinizmu spekulowali, ze prawa z Piecioksiegu sa zbyt zaawansowane, aby mogly powstac w II tysiacleciu p.n.e. Wykluczyli autorstwo Mojzesza, datujac pierwsze ksiegi Biblii na I tysiaclecie p.n.e. Tymczasem podobne prawa w Kodeksie Hammurabiego sa znacznie starsze od Mojzesza.


Prawa z tego kodeksu pozwalaja poznac historyczne tlo okresu patriarchow i docenic rzetelnosc biblijnego opisu realiow panujacych w II tysiacleciu p.n.e. Tak wierne odzwierciedlenie tych czasow w Piecioksiegu nie byloby mozliwe, gdyby jego autor zyl tysiac lat po Mojzeszu. Nie wiedzialby o prawach i zwyczajach, gdyz czesto nie przetrwaly one poza II tysiaclecie p.n.e. Poznalismy je dopiero dzieki odczytaniu pisma klinowego. Zapoznajmy sie z kilkoma prawami, ktore przypominaja biblijne.

Podobienstwa

Biblia i Kodeks Hammurabiego nakazywaly karac smiercia za cudzolostwo i porwanie czlowieka1. Znajomo brzmi rowniez prawo: „Jezeli ktos wylupi oko obywatelowi, rowniez straci oko, a jesliby ktos zlamal kosc rownemu sobie, jemu rowniez bedzie zlamana kosc. Jezeli ktos wybije zeby obywatelowi, sprawca rowniez straci zeby”2. Przypomina biblijne slowa: „Odda zycie za zycie, oko za oko, zab za zab, reke za reke, noge za noge, oparzenie za oparzenie, rane za rane, siniec za siniec”3. Prawa te brzmia w naszych uszach surowo, ale w Izraelu nie oznaczaly literalnego wylupienia oka, lecz wyznaczone przez sedziow zadoscuczynienie za taka szkode. Gwarantowaly sprawiedliwosc poszkodowanemu, chroniac rowniez prawa sprawcy. Prawo zabranialo bowiem kary wiekszej od wyrzadzonej. Zapobiegalo tym samym nadmiernej msciwosci, cechujacej bliskowschodnie ludy. Istnienie podobnych praw w Piecioksiegu Mojzeszowym i Kodeksie Hammurabiego nie swiadczy o zaleznosci jednego od drugiego, gdyz surowe prawa przeciwko cudzolostwu, kradziezy, porwaniu czy zbrodni byly znane niemal kazdej cywilizowanej spolecznosci. Natomiast roznice miedzy prawami mojzeszowymi i tymi z Kodeksu Hammurabiego sa znaczace, jak zaraz zobaczymy.

Roznice

O roznicach miedzy prawem mojzeszowym a mezopotamskim niech swiadczy slynne prawo o wolu, ktory zabodl czlowieka na smierc. Wedlug Kodeksu Hammurabiego wlasciciel musial za to zaplacic 30 szekli srebra. Zadoscuczynienie bylo wiec tylko monetarne, natomiast w Biblii zaakcentowano aspekt moralny, a mianowicie wartosc zycia ludzkiego: „Jesliby wol pobodl mezczyzne lub kobiete tak, iz poniesliby smierc, wowczas wol musi byc ukamienowany, lecz nie wolno spozyc jego miesa; wlasciciel zas wolu bedzie wolny od kary. Gdy jednak wol bodl juz dawniej, i zwracano uwage na to wlascicielowi, a on go nie pilnowal, tak iz zabilby mezczyzne lub kobiete, to nie tylko wol winien byc ukamienowany, ale tez i wlasciciel jego winien poniesc smierc”4. W biblijnej wersji tego prawa kara z powodu zaniedbania wlasciciela byla taka sama jak za zbrodnie. Czlowiek nie ma prawa pozbawic zycia drugiego z premedytacja, a jesli tak uczyni, musi poniesc smierc, gdyz nie ma kary, ktora moglaby zrekompensowac wartosc zycia ludzkiego. Jaka ono ma wartosc dla wspolczesnej cywilizacji, ktora pozwala, by zbrodniarz popelniajacy morderstwo z premedytacja spedzil kilkanascie lat zycia zywiony za pieniadze podatnikow, po czym mogl wyjsc na wolnosc i znow kogos zabic? Wiecej robimy, aby chronic zycie zbrodniarza, niz zadoscuczynic za zycie jego ofiary. Z etycznego i duchowego punktu widzenia prawo mojzeszowe jest bardziej zaawansowane i humanitarne niz mezopotamskie. Na przyklad amoryckie prawo nakazywalo: „Jesli ktos uderzy corke swego blizniego, a ona przez to umrze, wowczas smierc poniesie corka sprawcy”5. Z kolei Piecioksiag Mojzeszowy zabranial mscic sie na osobie niewinnej, w tym na dzieciach winowajcy: „Nie poniosa smierci ojcowie za synow, ani synowie nie poniosa smierci za ojcow; kazdy za swoj grzech poniesie smierc”6. Kodeks Hammurabiego stanowil, ze gdy zle zbudowany dom sie zawalil i spowodowal smierc syna jego wlasciciela, to nalezalo zabic syna budowniczego7. Jesli lekarzowi nie udala sie operacja, karano go obcieciem palcow jego reki8. W prawodawstwie mojzeszowym zycie ma wieksza wartosc, podobnie jak pozycja kobiety jest korzystniejsza niz w przypadku innych starozytnych kodeksow prawnych, a nawet niejednego wspolczesnego ludu na Bliskim Wschodzie. W mezopotamskich prawach nie ma niczego o wstrzemiezliwosci, kontrolowaniu pozadliwosci i ego, tak jak w przypadku Biblii. Nie ma tez w nich niczego, co by przypominalo dwa wazne tematy obecne w Piecioksiegu Mojzeszowym — milosc do Boga i do blizniego: „Bedziesz tedy milowal Pana, Boga swego, z calego serca swego i z calej duszy swojej, i z calej sily swojej”9; „Bedziesz milowal blizniego swego jak siebie samego”10. Prawo mojzeszowe jest zakorzenione w kulcie sprawiedliwego Boga, ktory jest nad wszystkimi11, dlatego ludzie stworzeni na Jego obraz maja zyc w sposob sprawiedliwy i swiety12. O takiej odpowiedzialnosci i motywacji Kodeks Hammurabiego nic nie mowi. Dzieki odkryciu i odczytaniu Kodeksu Hammurabiego z poczatku II tysiaclecia p.n.e. mozna lepiej zrozumiec biblijne prawodawstwo z okresu patriarchow. Ich porownanie pozwala stwierdzic, ze zwyczaje i prawa zawarte w Piecioksiegu Mojzeszowym maja odzwierciedlenie w bliskowschodnich zbiorach z II tysiaclecia p.n.e., a to jest argumentem za datowaniem prawa mojzeszowego na tak wczesny okres. Uwazne porownanie prawa mojzeszowego z Kodeksem Hammurabiego nie pozwala na wniosek, ze stanowilo zapozyczenie lub adaptacje tego drugiego. Pewne podobienstwa sa nieuniknione ze wzgledu na wspolne podloze historyczno-kulturowe. Izraelici, zwlaszcza wyksztalcony Mojzesz, zapewne znali mezopotamskie prawa. Prawodawstwo mojzeszowe posiada jednak cechy unikatowe, a nawet takie, ktore pozwalaja dostrzec w nim Boze prowadzenie i natchnienie. Inne dawne zbiory takich elementow nie zawieraja.

Alfred J. Palla

1 Kodeks Hammurabiego, 129, 14. Wj 21,16; Kpl 20,10. 2 Kodeks..., 196-197. 3 Wj 21,23-25. 4 Wj 21,28-29. 5 Kodeks..., 209-210. 6 Pwt 24,16. 7 Zob. Kodeks..., 230. 8 Zob. Kodeks..., 218-219. 9 Pwt 6,5. 10 Kpl 19,18. 11 Zob. Pwt 6,4-6. 12 Zob. Kpl 11,45.
http://znakiczasu.pl/z-ks...tkow-zc-09-2013

Ps : Zbor w Podkowie Lesnej informuje, ze od stycznia 2011 bedzie nadawal
rowniez... lekcje szkoly sobotniej na wideo! W ten sposob beda jedynym
miejscem w Polsce, ktore bedzie transmitowalo nabozenstwo w calosci, lacznie
z adwentowym studium biblijnym. www.nadzieja.pl INTERNETOWA TELEWIZJA ZBOROWA NADZIEJA.TV